شوخی
بسم الله الرحمن الرحیم
شوخی
شوخی یا مِزاح به تمایل اشخاص به ارائه تجربیات شخصی که موجب خنده و تفریح می‌گردد، می‌گویند.
بررسی شوخی از منظر اجتماع و احادیث
فهرست
شوخی کردن ،از آن دسته اعمالی است که در روایات ما گاهی به آن سفارش شده و گاه از آن نهی شده است ،اما باید دید این نگرش دوگانه به این عمل به چه خاطر است؟
مزاح و شوخی در جای خود بسی پسندیده است.
منطقی و بحق باشد:شوخی به معنای بی‌ادبی، حرفهای لغو و بیهوده، سخن بیجا و نیش دار نیست. آن خوشمزگی که باعث آبرو ریزی افراد یا فاش شدن اسرار دیگران شود گناه است.
پیامبر خدا(ص) :من شوخی می کنم , اماجز حق نمی گویم.
رعایت اعتدال:اندازه شوخی را باید رعایت کرد. همچون نمک غذا که اگر زیاد باشد، از شوری نمی‌توان آن طعام را خورد و اگر کم باشد غذا بی مزه می‌شود و تنها در صورتی که نمک آن اندازه باشد غذایی مطبوع و خوشمزه می‌شود.
پیامبر خدا(ص) :مؤمن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانی .
امام صادق(ع):هیچ مؤمنی نیست ,جز این که در او «دعابه» هست راوی می گوید: عرض کردم : دعابه چیست ؟ فرمود: شوخی .
امام صادق(ع) به یونس شیبانی فرمود :با یکدیگرشوخی هم می کنید؟ عرض کردم : کم، فرمود:این گونه نکنید, زیرا شوخی از خوشخویی است و تو بدان وسیله برادرت را شادمی سازی پیامبر خدا(ص) برای این که کسی را شاد کند, با او شوخی می کرد.
پیرزنی نزد پیامبر خدا(ص) آمد حضرت به او فرمود: پیر به بهشت نمی رود پیرزن گریست حضرت فرمود: در آن روز تو پیرنخواهی بود خدای متعال می فرماید((ماآنان را پدید آوردیم پدید آوردنی و ایشان را دوشیزه گردانیدیم ))
معمربن خلاد : از حضرت ابوالحسن کاظم(ع) پرسیدم و گفتم: فردی با عده ای می نشیند و با هم می گویند و شوخی می کنندو می خندند, فرمود: اگر چیزی نباشداشکالی ندارد به گمانم مقصود حضرت از:اگر چیزی نباشد (ناسزاگویی بود)
بادیه نشینی بود که نزد پیامبر خدا(ص) می آمد و برای آن حضرت هدیه می آورد و همان جا می گفت : پول هدیه ما رابده و پیامبر خدا(ص) می خندید آن حضرت هرگاه اندوهگین می شد, می فرمود: آن بادیه نشین چه شد؟ کاش نزد ما می آمد.
انس : مردی نزد پیامبر خدا(ص) آمد وعرض کرد: ای رسول خدا(ص), به من مرکبی بده که سوارش شوم پیامبر خدا(ص) فرمود: ما تو را بر فرزند ناقه ای سوار می کنیم
مرد عرض کرد: فرزند ناقه را می خواهم چه کنم ؟ پیامبرفرمود: مگر شتر را جز ناقه می زاید!.
عوف بن مالک اشجعی میگوید : در جنگ تبوک به حضور پیامبر(ص) که در خیمه ای پوستی بود, رسیدم و سلام کردم پیامبر(ص) جواب سلامم را داد و فرمود: داخل شو من گفتم : ای رسول خدا, همه هیکلم بیاید؟ فرمود: همه هیکلت و من داخل شدم.
زید بن اسلم : زنی به نام ام ایمن نزد رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: شوهرم شما را دعوت می کند رسول خدا(ص) فرمود:شوهرت کیست , همان که در چشمش سفیدی است ؟
زن گفت : به خدا در چشم اوسفیدی نیست ! پیامبر(ص) فرمود: چرا, هست گفت : نه به خدا پیامبر(ص) فرمود: هر کسی در چشمش سفیدی هست منظور حضرت سفیدی دور سیاهی چشم بود.
امام باقر(ع):خدای عزوجل دوست داردکسی را که در میان جمعی شوخی و بذله گویی کند, به شرط آن که ناسزاگویی نباشد.
شوخی اگر با شرایط و آدابش توأم نباشد، پیامدهای نامطلوبی در پی خواهد داشت.
شرایط زمان و مکان و روحیات شخصی:باید شرایط روحی، سنی و موقعیت زمانی طرف گفتگو رعایت شود. گاهی شخص مقابل، از نظر روحی آمادگی شوخی ندارد؛ مانند شوخی با شخص بیمار یا در حال خواب و مطالعه. در این موارد نباید با او شوخی کرد. اگر این نکته رعایت نشود، شوخی نقش صحیح خود را از دست خواهد داد و به جای نشاط، جنگ و نزاع ایجاد خواهد شد. بسیاری از کینه‌ها و برخوردها ابتدا از یک شوخی بی جا سرچشمه گرفته و به تدریج به نقطه خطرناکی رسیده است.
پیامبر خدا(ص):ای علی , شوخی مکن که ارج و احترامت از بین می رود و دروغ مگو که نورانیتت از میان می رود.
امام علی(ع): هیچ انسانی (مردی) شوخیی نکرد, مگر این که پاره ای از عقل خود را دور انداخت .
امام علی(ع): شوخی , کینه بر جای می گذارد.
امام علی(ع): شوخی را رها کن , زیرا شوخی بارور کننده کینه است .
امام علی(ع): هر که شوخی کند, سبک می شود.
امام علی(ع): هر چیزی را تخمی است و تخم دشمنی شوخی است .
امام علی(ع): آفت ابهت , شوخی است .
امام صادق (ع) :شوخی , دشنام کوچک است .
امام علی(ع): از شوخی بپرهیزید,زیرا که شوخی بدخواهی می آورد و کینه برجای می گذارد و آن دشنام کوچک است .
امام صادق (ع) :شوخی مکن , زیرا نورانیتت از بین می رود.
امام کاظم(ع): از شوخی بپرهیز که آن نور ایمانت را می برد, و مردانگی تو راسبک می گرداند.
امام صادق (ع) :از شوخی بپرهیزید,زیرا آبرو و وقار مردان را از بین می برد.
ابوالحسن که از شرکت کنندگان درپیمان عقبه و جنگ بدر بود, می گوید: بارسول خدا(ص): نشسته بودیم که مردی (ازجمع ما) برخاست و رفت و کفش هایش رافراموش کرد یک نفر آن ها را برداشت وزیر خود گذاشت آن مرد برگشت و گفت :کفش هایم ؟ افرادی که آن جا نشسته بودند,گفتند: ما آن ها را ندیده ایم مردی که کفش هارا زیر خود پنهان کرده بود, گفت :این جاست رسول خدا (ص)فرمود: ترساندن مؤمن چه معنا دارد؟ مرد گفت : ای رسول خدا (ص), به شوخی این کار را کردم پیامبر(ص) دو یاسه بار فرمود: ترساندن مؤمن چه معنا دارد؟ !.
پیامبر خدا(ص):بنده به ایمان ناب نرسد, مگرآن گاه که شوخی و دروغ را ترک گوید و مجادله را رها کند, هر چند بر حق باشد.
پیامبر خدا(ص): کسی در جلسه‌ای کلمه‌ای میگوید تا اهل مجلس را بخنداند، در نتیجه به اندازه فاصله آسمان تا زمین در قعر جهنم سقوط می‌کند. وای بر کسی که هنگام سخن، دروغ می‌بافد تا مردم را بخنداند!
پیامبر خدا(ص): من ضامن سرایی در چمن زار بهشت هستم و سرایی در مرکز بهشت و سرایی در بالای بهشت: برای آنکه جدال را رها کند اگر چه حق با اوست و برای آنکه دروغ نگوید اگر چه از راه شوخی باشد و برای آنکه خوی خود را خوش کند.
امام صادق (ع) :هرگاه مردی رادوست داشتی , با او نه شوخی کن نه مجادله .
امام صادق (ع) :شوخی مکن , که برتوگستاخ می شوند.
امام حسن عسکری (ع):نه جدال کن تا شکوهت برود، و نه شوخی و مزاح تا بر تو گستاخ شوند.
بسیاری از شوخیهای رایج که با توهین و تمسخر فردی همراه است و یا شوخیهایی به نام قوم و مردم یک شهر همچون عرب، ترک، فارس و… نارواست.
امام علی(ع): بسا شوخیی که به جد انجامد.
امام علی(ع): بترس تا بر حذر باشی و مسخرگی نکن که کوچک می شوی .
امام علی(ع): از مسخرگی و بازی و شوخی زیادو خنده و چرندگویی دوری کن .
امام علی(ع): چیره آمدن مسخرگی , عزم جدی را از بین می برد.
امام علی(ع): هر که زیاد شوخ و غیرجدی باشد,نادان شمرده شود.
امام علی(ع): مسخرگی زیاد, نشانه نادانی است .
امام علی(ع): هر که مسخرگی اش زیاد باشد, جدی بودنش از بین برود (و مردم سخنان وکردارهای جدی او را نیز به شوخی گیرند وبه آن ها اهمیتی ندهند).
امام علی(ع): هر که مسخرگی را عادت خود قراردهد, جدی بودنش شناخته نشود.
امام علی(ع): هر که مسخرگی بر او چیره آید,خردش تباه شو. امام علی(ع): هر که عقلش کم باشد, شوخی وناجدی بودنش زیاد باشد.
امام علی(ع): کامل , آن کسی است که جدی بودنش بر مسخرگی اش چیره آید.
امام علی(ع): خردمندترین مردم , کسی است که جدی بودنش بر مسخرگی اش چیره باشد ودر برابر هوس خود از عقلش کمک بگیرد.
از بین رفتن حرمت، شخصیت و اعتبار انسان:انسان در جامعه، نیازمند شان و اعتبار اجتماعی است. شوخی زیاد این اعتبار و ارزش را از بین می‌برد. حضرت امیر علیه السلام فرمودند: کثرت مزاح آبرو را می‌ریزد و خنده زیاد، ایمان را نابود می‌سازد.
پیامبر خدا(ص):شوخی زیاد, آبرورا می برد.
امام علی(ع): شوخی زیاد (انسان را) از هیبت می اندازد.
امام علی(ع): هر که زیاد شوخی کند, هیبتش کم می شود.
امام علی(ع): شوخی زیاد, ارج و احترام را می برد و موجب دشمنی می شود.
امام علی(ع): هر که زیاد شوخی کند, نادان شمرده می شود.
امام علی(ع): هر که زیاد شوخی کند, احمق به شمارمی آید.
امام علی(ع): هر که زیاد شوخی کند, وقارش کم می شود.
امام علی(ع): هر که زیاد شوخی کند, از داشتن بدخواه و کسی که او را خفیف شمارد بی نصیب نخواهد بود.
امام علی(ع): در سبکسری و شوخی زیاد,حماقت نهفته است .
امام علی(ع): زیاده روی در شوخی , حماقت است .
در عصر امام سجاد علیه السلام مرد یاوه گویی بود که مردم رابا حرکات خنده آور خود می‌خنداند و مردم او را «دلقک» می‌خواندند. روزی از کنار امام علیه السلام رد شد و گفت: «این مرد، مرا خسته کرده است. هر کاری می‌کنم نمی‌خندد.» و برای اینکه بتواند امام علیه السلام را بخنداند، عبای آن حضرت را از دوشش برداشت و فرار کرد. حضرت به او اعتنایی نکرد. دیگران او را دنبال کردند و عبا را از او گرفتند و به حضور امام علیه السلام آوردند. امام علیه السلام فرمود: «او چه کسی بود؟» گفتند: «مردی دلقک و یاوه سراست که مردم مدینه را با کارهای خود می‌خنداند.» فرمود: «به او بگویید: ان لله یوما یخسر فیه المبطلون؛ قطعا خداوند متعال روزی دارد که در آن روز (قیامت) [یاوه سرایان و] بیهوده گرایان زیان می‌بینند.»
یکی از غرایز قوی در انسان شهوات جنسی است که اگر طغیان و سرکشی کند، کنترل آن ناممکن یا مشکل خواهد بود.
بروز و ظهور و غلبه غریزه ی شهوانی در انسان به صورت پلکانی و تدریجی است، و به تعبیر قرآن کریم شیطان از طریق سیاست گام به گام به هدف خود می رسد.
چنان که بررسی و ریشه یابی بسیاری از گناهان و جنایات که هر روز در جوامع مختلف رخ می دهد نشان دهنده ی همین موضوع است که از مسائل ناچیز و عادی آغاز شده اند.
به همین جهت جلوگیری از وسوسه های شیطانی در ابتدای امر و قدم اوّل آسان است چون هنوز موقعیت شیطان و غرایز شهوانی ضعیف است، ولی اگر فردی در قدم اول از شیطان و هوی و هوس تبعیت کند، موقعیت خود را در مقابله با آنها تضعیف نموده و باعث تقویت نیروهای شیطانی و غرایز شهوانی خواهد شد. و در آن صورت مقاومت مشکل تر خواهد شد. به عبارتی همیشه پیش گیری راحت تر از درمان است.
شکی نیست که شوخی با جنس مخالف اگر چه رکیک هم نباشد زمینه را برای انحراف و تسلط شیطان فراهم می کند.
به همین جهات اسلام در مبارزه با انحراف از زمینه های آن نیز جلوگیری به عمل آورد، مثلاً مردها را از نشستن در جای زن قبل از سرد شدن، نهی نمود، و یا به زن ها دستور داده در برخورد با نامحرم نرمی و ملاطفت نشان ندهند.
نتیجه این که بهتر است از شوخی با نامحرم اگر چه رکیک هم نباشد اجتناب کرد.
استفتایی که از دفتر مراجع عظام در این زمینه شده ، به شرح ذیل است:
1-چت کردن با جنس مخالف و رد و بدل کردن صحبت های معمولی چه حکمی دارد؟
همه ی مراجع: در صورتی که خوف فتنه و کشیده شدن به گناه وجود داشته باشد جایز نیست.
2- شوخی کردن با نا محرم چه حکمی دارد؟
همه ی مراجع: اگر با قصد لذت (جنسی) باشد و یا بترسد به گناه بیفتد، جایز نیست.
تذکر نکته ای در پایان ضروری است:
آن چه بیان شد یک حکم کلی است و از این جهت فرقی بین انواع شوخی( شوخی از طریق چت و پیام کوتاه و...) و بین انواع نامحرم ها (هم کلاسی ها و غیر آن)، وجود ندارد یعنی؛ اگر شوخی با نامحرم، به قصد لذت باشد یا خوف فتنه و کشیده شدن به گناه وجود داشته باشد، از حکم حرمت برخوردار است اگر چه آن نامحرم هم کلاسی باشد و این شوخی هم از طریق پیام کوتاه، انجام شده باشد.
ابوبصیر میگوید:«در کوفه به یکی از بانوان، درس قرآن می‌آموختم. روزی با او شوخی کردم. پس از آن خدمت امام باقر علیه السلام رسیدم، آن حضرت فرمود: این چه سخنی بود که به آن زن گفتی؟ من از شدت شرم صورتم را با دستم پوشاندم. امام علیه السلام فرمود: مبادا هرگز نزد آن زن برگردی!»
پیامبر خدا(ص):هر کس با یک زن نامحرم دست بدهد، روز قیامت در غل و زنجیر به محشر وارد می‌شود و خداوند دستور می‌دهد که او را به آتش جهنم بیفکنند، و هر کس با یک زن نامحرم شوخی کند، در مقابل هر کلمه حرامی که به او گفته است، هزار سال حبس خواهد شد.
پیامبر خدا(ص):هرکس با غیر همسر خویش شوخی و مزاح کند به اندازه هر کلمه ای که در دنیا سخن گفته باشد ،
خداوند هزار سال او را در زندان دوزخ نگاه خواهد داشت.
امام صادق (ع) :رسول خدا فرمان داده بود که زن مسلمان با مردان نامحرم بیش از پنج کلمه – که آن هم در موضوعات ضروری باشد- سخن نگوید.
امام علی (ع):اختلاط و گفتگو مردان با زنان نامحرم سبب نزول بلا و بدبختی خواهد شد، و دل‌ها را منحرف می‌سازد.
امام باقر (ع):سخن گفتن با زن نامحرم، از دام‌های شیطان است.
منابع
ویکی پدیا
ندای ملکوت
میزان الحکمه
بحارالانوار
الترغیب و الترهیب
امالی شیخ طوسی
تحف العقول
شرح غررالحکم
وسائل الشیعه
خصال صدوق
نهج البلاغه
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
من لایحضره الفقیه
رساله ی دانشجویی