تمسخر و تحقیر
بسم الله الرحمن الرحیم
تمسخر و تحقیر
(توهین، تمسخر، تحقیر): در اصطلاح، عبارت است از خوار و تحقیر کردن کسى یا چیزى با گفتار یا کردار.
بررسی تمسخر و تحقیر از منظر قرآن و عترت و اجتماع
فهرست
- عوامل تمسخر و تحقیر
- نهی از تمسخر و حقیر دانستن مردم از منظر قرآن
- نهی از تمسخر و حقیر دانستن مردم از منظر احادیث
- بر حذر داشتن از تحقیر مؤمن
متأسفانه تحقیرکردن چه به صورت شوخی و تفریح و چه به صورت جدی، یکی از مشکلات عمده و اساسی فرهنگی جامعه ماست.
به نظر می رسد، گروهی از انسان هایی که دیگران را تحقیر می کنند از جایی که قادر به تفکر و گفت وگوی عاقلانه و منطقی بر اساس معیارهای انسانی و اخلاقی نیستند با زیر پا گذاشتن کرامات و هویت و حرمت انسانی، با استفاده از این الگوهای مخرب و این ابزار کوبنده و با تنها حربه خود و در حقیقت با نیش و زخم زبان، طرف مقابل را وادار به تسلیم کرده و به این شیوه او را کنترل می کند که این رفتارها ریشه در فرهنگ ارباب- رعیتی و پدرسالاری و کنترلی دارد که در واقع کودک با رشد پیدا کردن در این محیط مستبدانه این رفتارها را به ویژه از والدین خود می آموزند.
عواملی که باعث میشود فرد دیگران را تحقیر کند شامل ترس ازعدم غلبه مندی، ترس از دیگران، ترس از نادیده گرفته شدن و مقبول واقع نشدن، احساس طردشدگی و گیر افتادن و فشارهای عصبی است. علاوه بر آن چنین شخصی می ترسد که اگر دیگران را کنترل نکند دیگران او را کنترل کنند و به کنار گذاشته شود. همچنین شخصی با رفتارهای خود دیگران را مدام به مقایسه و رقابت و نتیجه گیری الگوی ناسالم (برنده- بازنده) وادار می کند به طور کلی این مجموعه از افکار و احساسات به صورت رفتار تحقیر کننده به صورت کلامی و غیر کلامی در درون او وجود دارد.
نهی از تمسخر و حقیر دانستن مردم از منظر قرآن
قرآن.((یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَىٰ أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَىٰ أَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانی زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند.)) [حجرات:١١]
شـأن نزول:
جمله ((لا یسخر قوم من قوم )) درباره ((ثابت بن قیس )) (خطیب پیامبر صلی اللّه علیه و آله ) نازل شده است که گوشهایش سنگین بود، و هنگامی که وارد مسجد می شد کنار دست پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) برای او جائی باز می کردند، تا سخن حضرت را بشنود روزی وارد مسجد شد در حالی که مردم از نماز فراغت پیدا کرده ، و جای خود نشسته بودند، او جمعیت را می شکافت و می گفت : جا بدهید جا بدهید تا به یکی از مسلمانان رسید، و او گفت همینجا بنشین او پشت سرش نشست ، اما خشمگین شد، هنگامی که هوا روشن گشت ((ثابت )) به آن مرد گفت : کیستی ؟ او نام خود را برد و گفت فلانکس هستم ، ((ثابت )) گفت : فرزند فلان زن ؟ و در اینجا نام مادرش را با لقب زشتی که در جاهلیت می بردند یاد کرد، آن مرد شرمگین شد و سر خود را بزیر انداخت ، آیه نازل شد و مسلمانان را از این گونه کارهای زشت نهی کرد.
و گفته اند: ((و لا نساء من نساء)) درباره ((ام سلمه )) نازل گردید که بعضی از همسران پیامبر (صلی اللّه علیه و آله ) او را به خاطر لباس مخصوصی که پوشیده بود، یا به خاطر کوتاهی قدش مسخره کردند، آیه نازل شد و آنها را از این عمل نهی کرد.
نخست می فرماید: ((ای کسانی که ایمان آورده اید نباید گروهی از مردان شما گروه دیگری را استهزاء کند)) (یا ایها الذین آمنوا لا یسخر قوم من قوم ). چه اینکه ((شاید آنها که مورد سخریه قرار گرفته اند از اینها بهتر باشند)) (عسی ان یکونوا خیرا منهم ).
((همچنین هیچ گروهی از زنان نباید زنان دیگری را مورد سخریه قرار دهند، چرا که ممکن است آنها از اینها بهتر باشند)) (و لا نساء من نساء عسی ان یکن خیرا منهن ).
در اینجا مخاطب مؤ منانند، اعم از مردان و زنان ، قرآن به همه هشدار می دهد که از این عمل زشت بپرهیزند،
چرا که سرچشمه استهزاء و تحقیر همان حس خود برتربینی و کبر و غرور است.
و این ((خود برتربینی )) بیشتر از ارزشهای ظاهری و مادی سرچشمه می گیرد مثلا فلان کس خود را از دیگری ثروتمندتر، زیباتر، یا از قبیله ای سرشناستر می شمرد، و احیانا این پندار که از نظر علم و عبادت و معنویات از فلان جمعیت برتر است او را وادار به سخریه می کند، در حالی که معیار ارزش در پیشگاه خداوند تقوا است ، و این بستگی به پاکی قلب و نیت و تواضع و اخلاق و ادب دارد.
هیچ کس نمی تواند بگوید: من در پیشگاه خدا از فلان کس برترم ، و به همین دلیل تحقیر دیگران و خود را برتر شمردن یکی از بدترین کارها، و زشترین عیوب اخلاقی است که بازتاب آن در تمام زندگی انسانها ممکن است آشکار شود.
علاوه بر اینکه تمسخر همسر جایز نیست، اساساً در آموزه‌های دینی توصیه شده است که با همسرانتان به بهترین روش معاشرت داشته باشید: «... وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فیهِ خَیْراً کَثیرا »؛ و با آنان(زنان) به نیکویى رفتار کنید. و اگر شما را از زنان خوش نیامد، چه بسا چیزها که شما را از آن خوش نمىآید، در حالى‌که خدا خیر کثیرى در آن نهاده باشد. نساء آیه 19
بنابر این، تمسخر و تحقیر بستگان همسر با این توصیه قرآنی همخوانی ندارد، و اصولاً چنین رفتاری با آرامشی که دلیل اصلی ازدواج است منافات دارد:
«وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون»؛از نشانههاى قدرت او است که همسرانى از جنس خودتان برایتان آفرید تا به آنها آرام گیرید و در میانتان دوستى و مهربانى به وجود آورد، به راستی که این عبرتى است، براى آنان‌که مىاندیشند.روم آیه 21
نهی از تمسخر و حقیر دانستن مردم از منظر احادیث
امام سجاد (ع):گناهانى که باعث نزول عذاب مىشوند، عبارتاند از: ستم کردن شخص از روى آگاهى، تجاوز به حقوق مردم، و دست انداختن و مسخره کردن آنان.
لقمان (ع )به فرزندش فرمود:فرزندم ! هیچ کس را به سبب کهنه بودن جامه اش حقیر مشمار زیرا که پروردگار تو و او یکی است .
پیامبر خدا(ص): هیچ یک از شما نباید احدی از بندگان خدا را خوار و بیمقدار شمرد , زیرانمی داند که کدام یک از آنها دوست و ولی خداست.
امام علی: مهمانت را گرامی بدار، اگر چه حقیر باشد، و به احترام پدر و معلّمت از جایت برخیز، اگر چه فرمانروا باشی.
در احادیث آمده است که: فرد عاقل هیچ کس را حقیر نشمارد، و آن دسته از مردم که بیش از همه شایسته این رفتارند سه گروهند:
1- دانشمندان، 2- و حاکمان، 3- و دوستان. زیرا کسی که به تحقیر علما پردازد دین خود را به تباهی کشانده، و اگر با حاکم این گونه رفتار کند دنیای خود را نابود ساخته، و با تحقیر برادران؛ مردانگیش را معیوب نموده است.
پیامبر خدا(ص): سه کسند که هر که تحقیرشان کند منافق است آن که مویش در اسلام سپید شده باشد و دانشمند و پیشوای دادگستر.
پیامبر خدا(ص): بسا عاقل که پیش مردم حقیر است و منظری زشت دارد و فردا نجات یابد و بسا خوش زبان زیبا منظر بزرگ شأن که فردا در قیامت هلاک شدنی است.
خدای عزوجل فرمود:ای موسی توئی بنده من، و منم خدای تو، مبادا حقیر تهیدست را خوار شماری، و به توانگران غبطه و حسرت خوری.
امام هادی (ع) : مسخرگی ، تفریح سفیهان و کار جاهلان است.
قرآن.(( إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کَانُوا مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ
وَإِذَا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغَامَزُونَ
وَإِذَا انقَلَبُوا إِلَىٰ أَهْلِهِمُ انقَلَبُوا فَکِهِینَ
وَإِذَا رَأَوْهُمْ قَالُوا إِنَّ هَٰؤُلَاءِ لَضَالُّونَ
وَمَا أُرْسِلُوا عَلَیْهِمْ حَافِظِینَ
بدکاران (در دنیا) پیوسته به مؤمنان می‌خندیدند،
و هنگامی که از کنارشان می‌گذشتند آنان را با اشاره تمسخر می‌کردند،
در حالی که هرگز مأمور مراقبت و متکفّل آنان [= مؤمنان] نبودند!))
[مطففین:29و30و31و32و33]
پیامبر خدا(ص): هر کس مرد یازن مؤمنی را به سبب تهیدستی یا کم بضاعتی خوار و حقیر شمارد, خدای تعالی در روز رستاخیز اورا انگشت نما و سپس رسوایش کند.
پیامبر خدا(ص): هیچ مسلمانی را خوار و حقیر مشمار, زیرا کوچک آنان هم نزد خداوند بزرگ است .
امام صادق(ع):خدای تبارک وتعالی می فرماید : هر که یکی از دوستان مرا خوار شمارد,آماده جنگ با من شده است و من در یاری دادن دوستدارانم شتابنده ترینم .
امام صادق(ع):خدای عز وجل می فرماید : هر آن که بنده مؤمن مرا خوار و سبک شمارد با من اعلان جنگ دهد.
امام صادق(ع):هرکه مؤمن بینوایی را حقیر شمارد, خداوند پیوسته او را تحقیر کند و دشمنش دارد تا آن گاه که از تحقیر او دست بردارد.
پیامبر خدا(ص): در بدی فرزند آدم همین بس که برادر مسلمان خود را کوچک شمارد.
امام علی (ع): برادران ناتوان خود را تحقیر نکنید، زیرا که هر کس مؤمنی را تحقیر کند خداوند او را با وی در بهشت گردهم نمیآورد مگر این که توبه کند.
پیامبر خدا(ص): پروردگارم مرا فرمان داده به محبّت داشتن به مسلمانان فقیر و بدانید هر کس فردی از مسلمانان را تحقیر کند، خدا بر او غضبناک خواهد شد و او را خوار خواهد نمود تا مردم بر او غضب کنند و خدا غضبش بیشتر است.
پیامبر خدا(ص):همه چیز مسلمان، از مال و آبرو و خونش بر مسلمان حرامست، براى مرد همین شر بس که برادر مسلمان خویش را تحقیر کند.
منابع
راسخون
تفسیر نمونه
میزان الحکمه
خصال صدوق
الکافی
بحار الانوار
تنبیه الخواطر
مستدرک سفینۀ البحار
غرر الحکم و درر الکلم
تحف العقول
مسند الامام الهادی
ایمان و کفر(علامه مجلسی)