تکبر
بسم الله الرحمن الرحیم
تکبر
خود بزرگ بینی را تکبّر گویند. کبر یکی از صفات رذیله می‌باشد که شخص دارای آن خود را برتر و بزرگتر از دیگران می‌پندارد و دیگر افراد را خوار و حقیر می‌شمارد.
بررسی تکبر و خود بزرگ بینی از منظر قرآن و عترتفهرست
- ابلیس و تکبر
- بر حذر داشتن از تکبر
- در شمار متکبران
- کبریا مخصوص خداست
- مغرور شدن به رحمت خدا
- معنای کبر (1)
- معنای کبر (2)
- تزکیه نفس آمیخته با کبر
- حقیقت کبر
- نکوهش راه رفتن با تبختر(تکبر)
- متکبر
- با چنین حالی تکبر نشاید
- علت تکبر
- نشانه های کبر
- درمان کبر
- زدودن کبر
- تکبر به جا
- پیامد تکبر
- هر که تکبر ورزد خدا او را پست گرداند
- جایگاه متکبران
قرآن.(( وَلَقَدْ خَلَقْنَاکُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ لَمْ یَکُن مِّنَ السَّاجِدِینَ
قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ ۖ قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ
قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ
ما شما را آفریدیم؛ سپس صورت بندی کردیم؛ بعد به فرشتگان گفتیم: «برای آدم خضوع کنید!» آنها همه سجده کردند؛ جز ابلیس که از سجده‌کنندگان نبود.
(خداوند به او) فرمود: «در آن هنگام که به تو فرمان دادم، چه چیز تو را مانع شد که سجده کنی؟» گفت: «من از او بهترم؛ مرا از آتش آفریدهای و او را از گل!»
گفت: «از آن (مقام و مرتبه‌ات) فرود آی! تو حقّ نداری در آن (مقام و مرتبه) تکبّر کنی! بیرون رو، که تو از افراد پست و کوچکی!)) [اعراف:١١و12و13]
امام علی (ع): زنهار از تکبر که آن بزرگترین گناه و نکوهیده ترین عیبهاست و زیور ابلیس است .
پیامبر خدا(ص): از تکبر دوری کنید,زیرا ابلیس را تکبر واداشت , که به آدم سجده نکند.
امام علی (ع): از کاری که خدا با ابلیس کرد پند گیرید آن گاه که , به خاطرلحظه ای تکبر, کار طولانی و کوشش طاقت فرسای (عبادی) او را بر باد داد! پس , بعد از ابلیس (با آن همه مقامی که داشت) کیست که با معصیتی چون معصیت او از خشم وکیفر خدا ایمن باشد؟ . پس , آتشهای عصبیت و کینه های جاهلیت را که در دلهای خود دارید,خاموش کنید, زیرا که این نخوت و غرور دروجود شخص مسلمان از تلقینات و نخوتها وفسادها و وسوسه های شیطان است کلاه فروتنی بر سر کنید و گردن فرازی را زیرپایتان فکنید و گردنبند تکبر را از گردن خویش , باز کنید و فروتنی و افتادگی راپاسگاه مرزی میان خود و دشمنتان شیطان قرار دهید.
امام حسن مجتبی (ع): هلاکت و نابودی دین و ایمان هر شخص در سه چیز است: تکبّر، حرص، حسد. تکبّر سبب نابودی دین و ایمان شخص می باشد و به وسیله تکبّر شیطان با آن همه عبادت ملعون گردید. حرص و طمع دشمن شخصیّت انسان است، همان طوری که حضرت آدم - علیه السلام - به وسیله آن از بهشت خارج شد. حسد سبب همه خلاف ها و زشتی ها است و به همان جهت قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: تکبر ورزی، اولین گناهی است که به عنوان نافرمانی از خدا، صورت پذیرفته است.
قرآن.(( کَذَٰلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ قَلْبِ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ
این گونه خداوند بر دل هر متکبّر جبّاری مُهر می‌نهد!»)) [غافر:٣٥]
امام علی (ع): از کیفر و خشم و عذابهای سخت خدا که به امتهای گردنکش پیش از شما رسیده , عبرت گیرید و از عوامل تکبر زا به خدا پناه برید, همان گونه که از بلاها وپیشامدهای سخت روزگار به او پناه می برید.
امام علی (ع): زنهار, زنهار! از عاقبت وخیم زورگویی و ستم در این دنیا و آن جهان و ازفرجام ناگوار تکبر, زیرا که این خصلتها دام بزرگ و نیرنگ عظیم شیطان است که چونان زهرهای کشنده در دلهای مردان فرومی روند هرگز چیزی مانع نفوذ آنها نمی شود و هیچ کس از آنها در امان نیست ، نه عالم به خاطر علمش و نه تهیدست به سبب جامه فرسوده اش.
پیامبر خدا(ص): از تکبر بپرهیزید,زیرا گاهی با پوشیدن ردایی هم , به انسان کبردست می دهد.
امام صادق (ع): تکبر گاهی در دون پایه ترین افراد جامعه از هر قشری یافت می شود روزی رسول خدا(ص) از یکی ازکوچه های مدینه می گذشت زن سیاهی دروسط کوچه سرگین جمع می کرد به آن زن گفتند: از سر راه رسول خدا(ص) کنار برو زن گفت : راه پهن است یکی از مردم خواست او را کنار زند, رسول خدا(ص) فرمود:رهایش کن , او زن گردنکشی است .
امام باقر(ع): هیچ مقداری از تکبر به دل آدمی راه نیابد, مگر این که به همان اندازه ,کم باشد یا زیاد, از عقلش کاسته شود.
امام علی (ع): از تکبر حذر کن , که آن ریشه طغیان و نافرمانی خدای مهربان است .
امام علی (ع): از تکبر بر حذر باش، زیرا که تکبر بزرگترین گناهان است
امام علی (ع): تکبر خصلتی مهلک است , کسی که بخواهد با این خصلت , خود را زیاد کند, کم شود.
امام علی (ع): زشت ترین خوی , تکبر است .
امام صادق (ع): هر که از تکبر پاک شود, به بزرگواری دست یابد.
امام علی (ع): در وصف پرهیزگاران ,می فرماید: اگر از کسی دوری می کند, به خاطر دنیا گریزی و پاکدامنی اوست و اگر به کسی نزدیک می شود,از سر خوشخویی ومهربانی است , نه دوری کردنش از روی تکبر و نخوت است و نه نزدیک شدنش به آهنگ مکر و فریب .
امام علی (ع): در فضیلت رسول اکرم (ص) می فرماید:خداوند در زمانی او را برانگیخت , که مردم در وادی حیرت گمراه بودند و در فتنه وفساد دست و پا می زدند هوا و هوسها, آنهارا شیفته و منحرف کرده بود و کبر و نخوت ,به لغزششان کشانده بود.
امام علی (ع): راستی , که من از آن گروهی هستم که در راه خدا سرزنش هیچ سرزنشگری درآنان کارگر نمی افتد گردن فرازی نمی کنند وبرتری نمی فروشند و خیانت نمی ورزند وفساد و تباهی نمی آفرینند.
امام صادق(ع): به راستی چون یوسف در مقام پذیرائی پدر پیرِ خود یعقوب قرار گرفت، و یعقوب بر او وارد شد، عزّت ملک، او را در گرفت و جلوی پای پدر پیاده نشد، و جبرئیل به او فرود آمد و گفت: ای یوسف! کف مشت خود را بگشا، گشود و از آن نوری تابید و به فضا آسمان برآمد، یوسف گفت: ای جبرئیل! این نوری که از کف مشتم بیرون شد چه بود؟ در پاسخ گفت: نبوّت از نسل تو برکنده شد به کیفر اینکه برای شیخ یعقوب پیاده نشدی و از نسل تو پیغمبری نباشد.
حسین بن عثمان از امام صادق (ع) نقل میکند که فرمود: همانا خداوند، ثروتمند ستمگر و پیرمرد گناهکار و درویش متکبر را دشمن میدارد.
سپس فرمود:آیا میدانی درویش متکبر کیست؟ میگوید: گفتیم کسی که مال اندک دارد. فرمود نه، او کسی است که از مالش در جهت تقرب به خدا صرف نمیکند.
پیامبر خدا(ص): یا علی تو را از سه چیز نهی میکنم: حسد و حرص و تکبر
علاء بن فضیل از امام صادق(ع) نقل میکند که فرمود: سه چیز است که اگر در شخصی باشد، بدون باک میتوانی بگویی که او در جهنم است: بیحیایی، تکبر و بدکاری.
امام علی (ع) نقل میکند که پیامبر خدا (ص) فرمود: آفت زیبایی، تکبّر است.
مسعدة بن صدقه از امام صادق (ع) و او از پدرانش نقل میکند که فرمود: خداوند آفریدهای را نیافرید مگر اینکه موجود دیگری را امیر او کرد و به او چیره ساخت، بدین گونه است که وقتی خداوند دریاها را آفرید فخر کرد و جوشید و گفت: چه چیزی بر من غلبه میکند؟ پس خداوند فلک را آفرید و دریاها را به وسیله آن به گردش درآورد و آنها را خوار ساخت، سپس زمین فخر کرد و گفت: چه چیزی بر من غلبه میکند؟ پس خدا کوهها را آفرید و آنها را بر پشت زمین مانند میخها محکم کرد که تا آنچه در زمین است آرام بگیرد، پس زمین خوار شد و آرام گرفت، آنگاه کوهها بر زمین فخر کردند و تکبر نمودند و گفتند: چه چیزی بر ما غلبه میکند؟ پس خداوند، آهن را آفرید که کوهها را برید، پس کوهها آرام گرفتند و خوار شدند، آنگاه آهن بر کوهها فخر کرد و گفت: چه چیزی بر من غلبه میکند؟ خداوند آتش را آفرید که آهن را ذوب نمود و آهن زبون شد، آنگاه آتش زبانه کشید و فخر فروشی کرد و گفت: چه چیزی بر من غلبه میکند؟ خداوند آب را آفرید که را خاموش کرد و او زبون گردید، آنگاه آب بر خود فخر کرد و گفت: چه چیزی بر من غلبه میکند؟ پس خداوند باد را آفرید که امواج آب را حرکت داد و آنچه را که در قعر آن است برانگیخت و آن را از مجاری خود منع کرد، پس آب زبون شد، آنگاه باد فخر کرد و وزید و دامنش را حرکت داد و گفت: چه چیزی بر من غلبه میکند؟ پس خداوند انسان را آفرید و او حیله کرد و چیزی را برگرفت که او را از باد و غیر آن بپوشاند، پس باد هم زبون شد، سپس انسان طغیان کرد و گفت: چه کسی از من نیرومندتر است؟ پس خداوند مرگ آفرید که بر او غلبه نمود و انسان زبون شد، سپس مرگ در خود فخر نمود، پس خداوند فرمود: فخر مکن که من تو را میان دو گروه اهل بهشت و اهل جهنم سر میبرم و دیگر تو را زنده نمیکنم، پس زبون شد و ترسید.
پیامبر خدا(ص): فروتنی کنید و با فقیران بنشینید تا در پیش خدا بزرگ باشید و از تکبر برکنار مانید.
امام علی (ع):کسی که قادر به بازداشتن نفس خویش از چهار چیز باشد در خور آن است که هرگز دچار حادثهای نگردد، پرسیدند: آنها کدامند؟ فرمود: شتاب، لجاجت، تکبّر، و سستی (تنبلی).
سکونی از امام صادق علیه السّلام روایت میکند که مردی خدمت رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله آمد و گفت: یا رسول الله(ص) من فرزند فلان بن فلان هستم و پدران خود را تا نهم بشمارش در آورد، رسول خدا فرمودند، تو دهمین نفر آنها هستی که در آتش گرفتار خواهی شد.
عقبه بن بشیر اسدی گوید: به امام باقر علیه السّلام عرض کردم: من عقبه اسدی هستم و در شرف و بزرگی در میان قوم خود ممتاز میباشم، امام علیه السّلام فرمودند به حسب خود بر ما منت میگذاری خداوند متعال بوسیله ایمان گروهی را که به عنوان طبقه پائین نام برده میشدند بالا برد، و گروهی را هم چون در کفر خود ماندند با آنکه خود را شریف میدانستند آنها را وضیع خواند، و فضیلت و برتری فقط با تقوی حاصل میگردد.
ابو جارود از امام باقر علیه السّلام روایت میکند که فرمودند: خوشحالی و غرور و تکبر همه از موارد شرک میباشند، و هر کس مرتکب آنها شود در زمین معصیت کرده است.
در کتاب روضه الکافی آمده است که خدای سبحان فرمود: ای موسی! تکبّر را فرو بگذار و بر خود مبال، و به خاطر آور که در قبر آرام خواهی گرفت و همین تو را از شهوت باز دارد.
پیامبر خدا(ص): از تکبر دوری کنید,زیرا که بنده پیوسته تکبر می ورزد, تا جایی که خدای عزوجل می فرماید: نام این بنده مرا در میان متکبران و گردنکشان بنویسید.
پیامبر خدا(ص): آدمی پیوسته تکبر می ورزد و پیش می رود, تا جایی که از شمار گردنکشان قلمداد می شود و بر سرش آن می آید که برسر آنان آمد.
قرآن .((اوست خدایی که جز او معبودی نیست , همان فرمانروای پاک , سلام , مؤمن , نگهبان , عزیز, جبار,متکبر پاک است خدا از آنچه (با او) شریک می گردانند.))[حشر:23]
قرآن.((و برای اوست کبریا و عظمت در آسمانها و زمین، و اوست عزیز و حکیم!)) [جاثیه:٣٧]
پیامبر خدا(ص): جز این نیست که کبریا و بزرگی , خاص خداوند, پروردگارجهانیان , است .
امام علی (ع):سپاس وستایش خدایی را که ردای عزت و کبریا بر تن کرد و این دوخصلت را برای خود برگزید, نه برای آفریدگانش و آنها را برای غیر خود قدغن وحرام گردانید و به خاطر جلال و عظمت خود این دو صفت را (برای خویش)برگزید.
امام حسن (ع): در پاسخ کسی که به ایشان گفت : در وجود تو تکبر است , فرمود:هرگز, تکبر تنها از آن خداست اما در وجودمن , عزت است خدای متعال فرموده است ((و عزت از آن خدا و پیامبر او و مؤمنان است.)) [منافقون:٨]
امام باقر(ع): کبر, ردای خداست وشخص متکبر بر سر تصاحب ردای خدا با اومی ستیزد.
امام باقر(ع):کبر برازنده خدا است، و متکبّر در ستیزه(جنگ) با خدا است.
پیامبر خدا(ص): خداوند, جل و علا,می فرماید: کبریا, ردای من است و بزرگی تن پوش من پس هر که بر سر یکی از اینها بامن بستیزد, او را در آتش افکنم .
امام صادق (ع): کبر, ردای خداست پس هرکه بر سرچیزی از آن با خدا کشمکش کند, خداوند او را در آتش سرنگون سازد.
امام علی (ع):اگر بنا بود خداوند به احدی از بندگانش رخصت تکبر دهد, هرآینه این رخصت را به خاصگان از انبیا واولیای خود می داد اما خدای سبحان , تکبررا برای آنان ناخوش داشت و فروتنی رابرایشان پسندید.
امام صادق (ع): همه چیز را از آنچه در آسمان و زمین است در مقابل خدای کبیر و متعال ، کوچک و ناچیز بشمار، مگر کبریایی وبزرگی خداوند متعال را.
قرآن.((یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ
ای مردم! وعده خداوند حقّ است؛ مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد، و مبادا شیطان شما را فریب دهد و به (کرم) خدا مغرور سازد!)) [فاطر: ۵]
قرآن.((یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْمًا لَّا یَجْزِی وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَلَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَیْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ
ای مردم! تقوای الهی پیشه کنید و بترسید از روزی که نه پدر کیفر اعمال فرزندش را تحمّل میکند، و نه فرزند چیزی از کیفر (اعمال) پدرش را؛ به یقین وعده الهی حقّ است؛ پس مبادا زندگانی دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را (به کرم) خدا مغرور سازد!)) [لقمان: ۳۳]
بسیار اتفاق افتاده مواقعی که شخصی که با خونسردی گناه انجام می دهد را امر به معروف و نهی از منکر میکنیم ، مگوید:خدا رحمان است می بخشد «و هچنان بر گناه خویش اصرار میکند»، در آیاتی بالا این عمل را نهی میکند که مبادا شیطان شما را به رحمت خدا مغرور سازد و به این سبب شخص در پی اصلاح نفس خود نباشد.
کسانی که براحتی گناه می کنند و هر وقت آنها را نهی کنیم میگونند خدا ارحم راحمین است.
امام صادق (ع) : مغرور ، دنیا مسیکن است ودر آخرت زیانکار؛ زیرا او کالای نیک را به کالایی پست می فروشد.
امام صادق (ع) :از خویش مغرور مشو وفریب مخور که چه بسا به مال وسلامتی بدن خویش مغرور باشی به این امید که باقی می مانی . وچه بسا به عمر طولانی وفرزندان ویاران خود مغرور می شوی به این امید که به واسطه شان موفق ورستگار شوی . وچه بسا به حال (توانایی ودارایی) واصل ونسب ودست یابی ات به آرزو وهوایت مغروری وگمان می کنی که صادقی وراه درست رفته ای .
امام صادق (ع) :بدان که هیچ گاه از ظلمات غرور و آرزوها خارج نمی شود ، مگر این که صادقانه نزد خداوند متعال انابه واظهار پشیمانی کنی وبه عیب خویش پی ببری وفریب کاری پنهان نفس خود را بشناسی ، چرا که در نهایت پوشیدگی است وبه جز تو نه خرد ونه دانش به آن دسترسی ندارد ودین و شریعت وپیشوایان هدایت ، آن را نمی پسندند . اگر به حالی که در آنی ، راضی باشی وخود را مقصّر ندانی ، هیچ کس به وسیله علم وعمل چون تو بدبخت نیست وعمرش روی به تباهی باشد ودر نتیجه ، حسرت روز قیامت را برای خویش فراهم آورده ای .
قرآن.((وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ
پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبّر می‌ورزند به زودی با ذلّت وارد دوزخ می‌شوند!»)) [غافر:60]
در حقیقت ترک عبادت و اطاعت از روی کبر و سرکشی، کفر و انکار الوهیت و ربوبیت خداوند است؛ به این معنا که او را سزاوار ستایش و پرستش نمیداند؛ زیرا کسی‌که خود را به بندگی و خدا را به خدائی شناخت و تمام شئون خود را مخلوق او دانست، محال است در برابر او سرکشی کند. هر گناهی که از روی کبر و سرکشی باشد، قابل آمرزش نیست؛ زیرا نشانه کفر صاحبش می‌باشد و از اینجا کفر ابلیس ظاهر میشود که در مقابل فرمان خداوند سرکشی کرد.
ترک عبادت به خاطر تکبر، گاهی در اهل معصیت رخ می‌دهد؛ مثلا حج را ترک میکند براى آنکه اعمال آن را از قبیل لباس احرام و غیره مناسب خود نمی‌بیند، نماز را ترک میکند؛ زیرا که وضع سجده را با مقام خود مناسب نمی‌بیند. گاهى هم در بین بعضی اهل عبادت و دیانت پیدا میشود؛ مثلا به خاطر تکبر، اذان گفتن را ترک میکند و از اقامه نماز جماعت در مسجد کوچک و برای عده کم خودداری میکند، اگرچه می داند که رضاى خداوند در آن است.
پس کسی که از روی کبر دعا را ترک کند؛ یعنی خود را نیازمند او نداند، خدا را سزاوار پرستش ندانسته و آن کفر محض و موجب خلود در آتش است. بعضی از فلسفه‌های امروز، ایستادن در مقابل خدا را عالی‌ترین کمال انسان می‌شمارند.
قرآن.((یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ
ای انسان! چه چیز تو را در برابر پروردگار کریمت مغرور ساخته است؟!)) [انفطار: ۶]
قرآن.((إِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللَّهُ یَسْتَکْبِرُونَ
چرا که وقتی به آنها گفته می‌شد: «معبودی جز خدا وجود ندارد»، تکبّر و سرکشی می‌کردند...)) [صافات: ۳۵]
قرآن.((یَسْمَعُ آیَاتِ اللَّهِ تُتْلَىٰ عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِرًا کَأَن لَّمْ یَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
که پیوسته آیات خدا را می‌شنود که بر او تلاوت میشود، امّا از روی تکبّر اصرار بر مخالفت دارد؛ گویی اصلاً آن را هیچ نشنیده است؛ چنین کسی را به عذابی دردناک بشارت ده!)) [جاثیه: ۸]
آیاتی که در آنها کبر به معنای گردنفرازی در برابر خدای سبحان و انکار حق آمده , به پنجاه و هشت آیه می رسد.
پیامبر خدا(ص): ای ابوذر! هر کس بمیردو در دلش ذره ای تکبر باشد, بوی بهشت رااستشمام نمی کند مگر این که پیشتر توبه کندعرض کرد: ای رسول خدا! من زیبایی رادوست دارم , حتی دوست دارم بند تازیانه ام و دوال کفشم زیبا باشد آیا از این حالت بیم کبر و خود پسندی می رود؟ فرمود: دلت راچگونه می یابی ؟ عرض کرد: آن را شناسای حق و آرام گرفته بدو, می یابم فرمود: پس این حالت , کبر نیست بلکه کبر, آن است که حق را فروگذاری و به ناحق روی آوری و به مردم با این دید نگاه کنی که هیچ کس آبرویش چون آبروی تو وخونش چون خون تو, نیست .
پیامبر خدا(ص): کسی که در دلش ذره ای تکبر باشد,به بهشت نمی رود مردی عرض کرد: انسان دوست دارد که جامه اش زیبا و کفشش زیبا باشد حضرت فرمود: خداوند, زیباست وزیبایی را دوست دارد کبر سرکشی در برابرحق و حقیر شمردن مردم , است .
امام باقر یا امام صادق (ع):کسی که در دلش به اندازه دانه خردلی کبر باشد, به بهشت نمی رود محمد بن مسلم می گوید: من استرجاع کردم جمله [انا للّه و انا الیه راجعون]را بر زبان آوردم ، حضرت فرمود: چه شده است که استرجاع می کنی ؟ عرض کردم : به سبب سخنی که از شما شنیدم حضرت فرمود: آن طور که تو تصورکردی , نیست بلکه مقصودم انکار (حق) است , در حقیقت مقصود از کبر, انکار است .
امام صادق (ع): به عبداللّه بن طلحه فرمود: رسول خدا(ص)فرمود: هر بنده ای که به اندازه وزن دانه خردلی در دلش تکبرباشد, به بهشت نمی رود و هر بنده ای که به وزن دانه خردلی در دلش ایمان باشد, به دوزخ نمی رود , عرض کردم : فدایت شوم ,انسان (گاه) لباسی می پوشد و مرکبی سوارمی شود, آیا این نشانه کبر است ؟ حضرت فرمود: چنین نیست , بلکه کبر, انکار حق است و ایمان , اقرار به حق .
محمد بن عمر بن یزید از پدرش روایت کرد که گفت : به حضرت صادق(ع)عرض کردم : من خوراک خوب می خورم و بوی خوش به کار می برم و بر مرکب راهوار و خرامان سوار می شوم و غلامم در پی من حرکت می کند اگر در این رفتار, نوعی تکبراست از آن دست بردارم ؟ حضرت صادق (ع)مدتی خاموش ماند و سپس فرمود:گردنکش لعنت شده , کسی است که مردم راخوار شمرد و حق را نشناسد.
امام علی (ع): فروتنی را جستم و آن را جز در پذیرش حق , نیافتم پس حق پذیرباشید, زیرا پذیرش حق (و حقیقت)ازتکبر دور می سازد.
امام سجاد(ع): کسی که بگوید(استغفراللّه و اتوب الیه) نه مستکبر است و نه گردنکش مستکبر, کسی است که بر گناهی که در آن هوای نفسش بر او چیره گشته ,مداومت ورزد و دنیایش را بر آخرتش ,ترجیح دهد.
امام صادق (ع): در پاسخ به سؤال ازکمترین حد الحاد, فرمود: تکبر, کمترین حدآن است .
امام صادق (ع): رسول خدا(ص) فرمود:بزرگترین تکبر, پست شمردن مردم است واستخفاف نسبت به حق.
امام صادق علیه السّلام فرمودند: تکبر آن است که مردم را احمق بدانی و به حق بی اعتنائی کنی .
عبدالاعلی بن اعین می گوید: عرض کردم : پست شمردن مردم واستخفاف حق چیست ؟ فرمود: در برابرحق , نادانی کند و از اهل حق بد گوید ، پس هر که چنین کند, با خداوند عزوجل بر سرردای او ستیزیده است .
امام صادق (ع): تکبر, این است که مردم را تحقیرکنی و حق را خوار شماری .
راوی می گوید: عرض کردم : کبر چیست ؟ فرمود:حقیر شمردن مردم و استخفاف نسبت به حق .
عبدالملک می گوید: عرض کردم : کبر چیست ؟امام (ع) فرمود:خوار شمردن مردم و استخفاف نسبت به حق عرض کردم : چگونه ؟ فرمود: در برابر حق ,نادانی کند و از اهل حق , بد گوید.
امام علی (ع):پس کسی که کبر ورزد از حقّ روی گرداند. و هر کس که فخر فروشی کند کارش به هرزگی کشد.
از موارد کبر، خود را پاک و صاحب مقام و درجه ای دانستن و به خرج دیگران دادن است.قرآن در سوره نجم آیه 32 می فرماید فَلَا تُزَکُّوا أَنفُسَکُمْ ۖ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَىٰ پس خودستایی نکنید، او پرهیزگاران را بهتر می‌شناسد!
گاهی تزکیه نفس بعلم است،مثل اینکه به خرج مردم می دهد و می گوید: من صاحب علوم کثیره ام- گاهی تزکیه نفس به عبادت است ، مثلا می گوید:چندین سال شبها را احیاء داشته ام،روزها روزه گرفته ام،فلانی چندین برابر من مال دارد هنوز حج نرفته ولی من چند سفر حج و زیارت رفته ام و نظیر اینها.
امام علی علیهالسلام - در بخشی از نامه خود به مالک اشتر فرمودند: به اهل پارسایی و راستی بپیوند و آنها را چنان تربیت کن که در ستایش تو اغراق نکنند و با ستودن کار بیهودهای که نکردهای دلشادت نسازند ؛ زیرا که ستایش زیاد ، خودپسندی آرَد و به سرکشی و تکبّر کشانَد .
امام علی (ع):فریب گفتار و ستایش فرد نادان را مخور (به سخن و ستایش فرد نادان مغرور مشو) که در این صورت تکبّر و گردن فرازی نمائی و به کردارت خودپسند شوی. زیرا برترین عمل؛ عبادت و فروتنی است.
ابو حامد غزالی در توضیح حقیقت کبرمی نویسد: بدان که کبر به پیدا و ناپیدا تقسیم می شود کبر ناپیدا خویی است در نفس و کبرپیدا, همان اعمالی است که از انسان سر می زنداطلاق نام کبر بر آن خوی باطنی , حقیقی تراست , زیرا کردارها نتیجه آن خوی هستند وخصلت کبر موجب ظهور آن رفتارها می شود ازهمین رو, هر گاه کبر در رفتارها ظاهر شودمی گویند: تکبر ورزید و اگر در کردار نمودارنشود می گویند: در جانش کبر است بنابراین ,اصل همان خویی است که در نفس می باشد و به این معناست که انسان خودش را برتر از کسی که بر او تکبر می ورزد ببیند, زیرا کبر مستلزم دوسوی است : شخصی که نسبت به او تکبر ورزیده می شود و موضوعی که موجب تکبر بر اومی شود تفاوت کبر با عجب و خودپسندی درهمین جاست , زیرا عجب و خودپسندی مستلزم وجود کسی جز شخص خودپسند, نیست بلکه اگر در دنیا تنها یک انسان خلق می شد, باز جای این تصور هست که آن یک فرد خودپسندباشد اما تصور وجود متکبر جز با وجود شخص دومی ممکن نیست , زیرا با وجود شخص دوم است که کسی خود را در داشتن صفات کمال برتر از او می بیند و این جاست که دچار تکبر وخود برتر بینی می شود برای متکبر بودن , خودبزرگ بینی کافی نیست , زیرا انسان گاهی خودش را بزرگ می بیند, اما شخص دیگری رااز خودش بزرگتر یا همپایه خودش می بیند وبنابراین بر او تکبر نمی ورزد همچنین خردشمردن دیگران نیز کافی نیست , زیرا اگردیگری را کوچک و خرد ببیند, اما خودش را ازاو حقیرتر و خردتر یا همپایه او ببیند باز بر اوتکبر نمی فروشد بنابراین , لازم است که برای خودش مرتبتی و برای دیگری هم مرتبتی قائل باشد و آن گاه مرتبه خودش را بالاتر از او بداند با وجود این سه اعتقاد است که خوی کبر در او به وجود می آید, نه این که خود این بینش کبرباشد, بلکه این بینش و عقیده روحیه کبر را در اومی دمد و درنتیجه , در دل او نوعی غرور و خودخوشایندی و شادمانی و تکیه به این باور خود وبه خود نازیدن به وجود می آید و این خود نازی و خود خوشایندی و تکیه به عقیده و باور, همان خوی کبر است از همین روست که پیامبر(ص)فرمود: خدایا به تو پناه می برم از دمش (وروحیه) تکبر.
امام صادق (ع): هر که بر این باورباشد که از دیگران برتر است , او در شمارمستکبران است حفص بن غیاث می گوید:عرض کردم : اگر گنهکاری را ببیند و به سبب بی گناهی و پاکدامنی خود, خویشتن را از او برتربداند چه ؟ فرمود: هیهات هیهات ! چه بسا که اوآمرزیده شود اما تو را برای حسابرسی نگه دارند, مگر داستان جادوگران موسی (ع) رانخوانده ای ؟ .
امام علی(ع):خودبینی از سرکشی پدید آید، و سرکشی از بزرگ منشی، و بزرگ منشی از تکبّر.
حسین بن ابی العلاء گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم فرمود تکبر به طبقه معینی ارتباط ندارد، گاهی در میان افراد شرور هم متکبر دیده میشود، و مردان پستی هم که ارزش اجتماعی ندارند تکبر دارند بزرگی جامهای است که به خداوند اختصاص دارد، و هر کس در این صفت با خداوند به مقابله برخیزد حقیر میگردد.
قرآن.((وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّکَ لَن تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا
و روی زمین، با تکبر راه مرو! تو نمی‌توانی زمین را بشکافی، و طول قامتت هرگز به کوهها نمی‌رسد!)) [اسراء: ۳۷]
قرآن.((وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
(پسرم!) با بی‌اعتنایی از مردم روی مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبّر مغروری را دوست ندارد.)) [لقمان: ۱۸]
قرآن.((وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا
بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی‌تکبّر بر زمین راه می‌روند؛ و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می‌گویند (و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند)؛))
[فرقان: ۶۳]
امام باقر(ع): درباره آیه (و لاتمش فی الارض مرحا) فرمود: یعنی با نخوت و تکبر.
امام صادق(ع):درباره آیه «به تکبّر از مردم روی مگردان» فرمودند: باید مردمی که برای آموختن علم نزد تو میآیند، در نظرت یکسان باشند.
پیامبر خدا(ص) بر عده ای که جمع شده بودند, گذشت فرمود: برگرد چه جمع شده اید؟ عرض کردند: یا رسول اللّه! این دیوانه غش کرده و ما پیرامون او گرد آمده ایم حضرت فرمود: اودیوانه نیست , بلکه بیمار است . سپس فرمود: آیا شما را آگاه نسازم که دیوانه حقیقی کیست ؟ عرض کردند: بفرمایید,ای رسول خدا فرمود:[دیوانه حقیقی] کسی است که با تبختر راه می رود و متکبرانه می نگرد و شانه هایش را می جنباند نافرمانی خدا می کند وبا این حال بهشت را آرزو می کند کسی از شر او ایمن نیست و به خیرش امیدی نمی رود این است دیوانه , اما او بیمار است .
در روایتی آمده است که:خداوند, دشمن دارد کسی را که برای همسرش (مانند مرد) هفتاد ساله است و در راه رفتن و قیافه اش (مانند جوان) بیست ساله (نیرومند و شاداب).
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هرکس با تکبر و خودخواهی بر روی زمین راه برود زمین و آنچه در زیر آن است و آنچه بر روی آن است او را لعن و نفرین نمایند.
قرآن.((لَا جَرَمَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ
قطعاً خداوند از آنچه پنهان می‌دارند و آنچه آشکار می‌سازند با خبر است؛ او مستکبران را دوست نمی‌دارد!)) [نحل: ۲۳]
پیامبر خدا(ص): منفورترین مردمان ,شخص متکبر است.
پیامبر خدا(ص): روز قیامت دورترین شما از من , پرگویان ,یعنی همان مستکبران ,هستند.
امام علی (ع): آیا در حالی که نزدخداوند از متکبران هستی , انتظار داری که مزد فروتنان را به تو دهد؟ . کسی که متکبر باشد, از نابودی درامان نیست.
امام محمد باقر (ع): دورترین مردم ار خداوند عزّو جل در روز قیامت سرکشانِ متکبّر هستند.
در کتاب کافی آمده که قال الله عزّوجلّ: ای داوود! همانگونه که نزدیکترین مردم به خدا، فروتنان هستند، دورترین مردم از خدا، متکبران هستند.
امام علی (ع): از زشت ترین تکبرها، تکبر کسی است که در برابر خویشان و همنوعان خود تکبر می ورزد.
امام علی (ع): در شگفتم از آدمیزاد,که آغازش نطفه ای است و فرجامش لاشه ای و در این میان انبان نجاست و با این احوال تکبر می ورزد!.
امام علی (ع): در شگفتم از شخص متکبر, که دیروز نطفه ای بوده و فردا لاشه ای است !.
امام باقر(ع):در شگفتم از متکبر خودستای , حال آن که از نطفه ای آفریده شده و به لاشه ای تبدیل می شود و در این فاصله نمی داند که با او چه می شود.
امام باقر(ع):در پاسخ به سؤال مولایمان حضرت صادق (ع) از (حکمت دفع) مدفوع (از انسان )فرمود: برای تحقیرآدمیزاد است , تا او که با خود مدفوعش راحمل می کند, تکبر نورزد.
امام علی (ع): تعجبّ می کنم از کسی که اوّلش قطره ای آب ترش شده و عاقبتش لاشه ای متعفّن بد بو خواهد بود و خود را ظرف فضولات(مدفوع انسان) قرار داده است، با این حال تکبّر و بزرگ منشی هم می نماید.
امام سجاد(ع): میان سلمان فارسی و مردی بگو مگویی شد آن مرد به سلمان گفت : مگر تو که هستی ای سلمان ؟ سلمان گفت : آغاز من و تو, هر دو, نطفه ای پلشت و نجس است و فرجام من و تولاشه ای گندیده و چون روز قیامت شود وترازوها نصب گردد هر کس ترازوی اعمالش سنگین باشد, همو بزرگوار است وهر کس ترازویش سبک باشد, فرومایه است .
امام علی (ع): مانند آن کسی (یعنی قابیل) نباشید که بر پسر مادر خود (یعنی هابیل) بی آن که خداوند او را بر وی برتریی داده باشد, تکبر ورزید جز این که خود بزرگ بینی , دشمنی ناشی از حسادت رادر جان او افکند و تعصب و غرور, آتش خشم را در دلش شعله ور ساخت و شیطان باد کبر را در دماغش دمید, کبری که خداوند عاقبت مایه پشیمانی او قرارش داد.
ابو حامد غزالی در توضیح انگیزه ها وعوامل محرک تکبر می گوید: بدان که کبرخصلتی درونی است و اخلاق و رفتارهای متکبرانه که در ظاهر خود را نشان می دهند, برآیند و نتیجه آن خوی هستند و باید آنها را تکبرنامید و نام کبر اختصاص به آن معنا و مفهوم ناروایی دارد که عبارت است از خود بزرگ بینی و برتر دیدن قدر و اندازه خود از دیگران . آنچه موجب این خوی درونی می شود, یک عامل بیش نیست و آن خودپسندی و عجب است که, به جان شخص متکبر چنگ می زند چه این که هر گاه شخصی از خودش یا علمش یا عملش و یا هر چیزی که به او تعلق دارد خوشش بیاید ونسبت به آنها دچار عجب و خودپسندی شود,خود بزرگ بین می گردد و تکبر می ورزد. اما کبر بیرونی , سه عامل دارد: یک سبب دروجود شخص متکبر است و یک سبب در وجودشخصی که نسبت به او تکبر ورزیده می شود ویک سبب مربوط به غیر این دو عنصر می شودآن سببی که در شخص متکبر می باشد, عجب وخودپسندی است و آن سببی که در شخص تکبرورزیده شده بر او می باشد, کینه و حسادت است و سبب مربوط به غیر این دو عنصر, ریا وخودنمایی است . بنابراین , عوامل کبر بیرونی , به این اعتبار,چهار چیز است:
عجب و خودپسندی , کینه , حسادت وریا و خودنمایی .
امام صادق (ع):هیچ مردی تکبر یا گردنفرازی نکرد, مگر به سبب احساس خواری و حقارتی که در خود یافت .
امام صادق (ع):هیچ کس نیست که تکبر ورزد, مگر براثر خواری و حقارتی است که در خود می یابد.
امام صادق (ع):هیچ مردی نیست که تکبّر ورزد و به جبر و زور دست زند جز برای زبونی و خواری که در خود درک کند.
امام علی (ع): هرمتکبری , حقیراست .
امام علی (ع): تکبرنورزد, مگر کسی که پست است .
امام علی (ع): تکبر نورزد, مگر شخص فرومایه بی نام و نشان.
در کتاب گناهان کبیره نشانه های کبر را به ترتیب زیر بیان کرده:
1-هنگامی که با امثال خود در مطلبی گفتگو می کند اگر حق بر زبانشان جاری شود در صورتی که پذیرفتن و اعتراف کردن به آن برایش گران باشد و اظهار بشاشت و خرمی نتواند کند،معلوم است تکبر دارد.
2-اگر در محافل و مجامع،پایین تر از محلی که سزاوار نشستن او است برایش گران باشد یا هنگام راه رفتن عقب همه قرار گرفتن برایش گران باشد ، متکبر است.
3-در صورتی که اول سلام کردن به زیر دستش برایش سخت باشد و یا انتظار سلام کردن بقیه را داشتن نشانه تکبر است.
4-اگر اجابت دعوت فقیر بینوایی با انجام حاجتش یا نشتن پهلویش برایش سخت باشد،نشانه تکبر است.
5-ضروریات زندگی خانه را از بازار خریدن و به روی دست گرفتن و به خانه بردن اگر برایش مشکل باشد متکبر است.
6-پوشیدن جامه های کم بها و زبر و کهنه اگر برایش گران باشد و در بند پوشیدن لباس های نفیس و فاخر بوده و آنرا شرف و بزرگی بداند متکبر است، مگر اینکه این عمل سبب هتک آبرویش باشد در این صورت اشکال ندارد.
7-نشستن با نوکر و کلفت و شاگرد بر سر یک سفره طعام اگر بر او گران آمد نشانه تکبر است.
گفتار علامه مجلسی در درمان کبر. درمان کبر و به دست آوردن فروتنی روش علمی و عملی دارد راه علمی آن , این است که شخص خود و خدایش را بشناسد و همین عامل به تنهایی کافی است که خصلت کبر را از وجوداو بزداید, زیرا هر گاه آدمی خود را چنان که بایدبشناسد, پی می برد که ذاتا زبونتر از هر زبونی وکمتر از هر کمترینی است و جز فروتنی و زبونی و خاکساری چیزی در خور او نیست و هر گاه پروردگارش را بشناسد در می یابد بزرگی وکبریا تنها سزاوار و شایسته ذات پاک حق است این است , راه علمی بر کننده ریشه کبر. اما راه عملی درمان کبر, این است که عملادر برابر خدا و خلق او فروتن باشد و سعی کندخوی و خصلتهای فروتنان و احوال و رفتارمردمان پاک و شایسته و احوال رسول خدا(ص) را, که روی خاک می نشست و می فرمود: من هم بنده ای هستم که مانند بندگان می خورم ومی آشامم , در پیش گیرد.
امام حسن (ع): سزاوار نیست کسی که بزرگی خدا را می شناسد, خود بزرگ بین باشد,زیرا بلند مرتبگی کسانی که عظمت خدا رامی دانند, در این است که افتادگی کنند و عزت کسانی که جلال و شکوه خدا را می شناسند, دراین است که اظهار ذلت کنند.
امام علی (ع): برای کسی که خدا رامی شناسد, سزاوار نیست خود بزرگ بین باشد. اگر خداوند می خواست آدم را از نوری بیافریند که پرتوش چشمها را خیره سازد و زیبایی اش خردها را مبهوت کند و از عطری که بوی خوشش جانها را تسخیر کند, بیگمان چنین می کرد و اگر چنین می کرد, هر آینه گردنها در برابرش خم می شد و تعظیم می کرد وکار آزمایش به وسیله او, بر فرشتگان آسان می گردید اما خداوند سبحان آفریدگان خود رابه بعضی چیزهایی که از اصل و ریشه آن خبرندارند, می آزماید تا با آزمودن آنها سره(خوب) ازناسره(بد) باز شناخته شوند و تا خوی کبر را از آنان بزداید و نخوت را از آنان دور گرداند.
امام علی (ع): اگر پیامبران از نیرویی که کسی خیال آن را در سر نپروراند و از قدرت و شوکتی چیره ناشدنی برخوردار بودند هر آینه کارعبرت گرفتن (و اجابت دعوت انبیا) بر مردم آسانترمی شد و در دور کردن آنان از گردنکشی مؤثرتر بود اما خداوند سبحان , چنین خواست که پیروی از پیامبران او و تصدیق کتابهایش و تعظیم در برابر ذات او و تسلیم در مقابل فرمانش و گردن نهادن به طاعت او ویژه او باشد و چیزی (از ریا و ترس) با آنها آمیخته نشود وهر چه آزمایش و امتحان بزرگتر باشد, ثواب وپاداش بیشتر است .
امام علی (ع): لیکن خداوند بندگان خود را به انواع سختیها می آزماید و با سختکوشیهای گوناگون آنان را به عبادت و بندگی می گیرد و به انواع ناملایمات و ناخوشایندیها امتحانشان می کند, تاتکبر را از دلهایشان بیرون برد و افتادگی وخاکساری را در جانهایشان بنشاند و نیز تا این آزمایشها را درهای گشوده ای به سوی فضل (واحسان) خویش قرار دهد.
امام علی (ع): از این جاست که خداوند بندگان مؤمن خود را به وسیله نمازها و زکاتها و جدیت درروزه داری در روزهای واجب , نگهبانی می کند,زیرا که این امور باعث آرام شدن اعضا و جوارح و خشوع دیدگان و فروتنی جانها و خضوع دلهاو بیرون راندن کبر و نخوت از وجود آنان می شود بنگرید, که این اعمال چگونه نمودهای فخر فروشی را درهم می شکند و آثار ونشانه های کبر را می زداید!.
امام علی (ع): خداوند, ایمان را برای پاک کردن از (آلودگیهای) شرک واجب فرمود و نماز رابرای دور کردن از کبر.
حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: خدای تعالی ایمان را برای پاکیزگی از شرک قرار داد ، و نماز را برای دوری از تکبر و خودخواهی.
امام باقر علیه السلام فرمودند: نماز (حقیقی و کامل)جایگاه و خانه اخلاص و باعث دوری از کبر و خودپسندی است .
پیامبر خدا(ص): براستی که خوش دارم مرد با خوشحالی و افتخار چیزی را با دست خودش برای خانواده اش ببرد و بدین وسیله کبررا از خود دور کند.
امام صادق (ع):هر که خودش جامه اش را وصله کند و کفشش را پینه زند و کالایش راحمل کند, هر آینه از کبر مبراست .
پیامبر خدا(ص): هر کس خودش بار وکالایش را حمل کند, از تکبر در امان است .
پیامبر خدا(ص): به من وحی شده است که فروتن باشید وکسی بر کسی گردنفرازی نکند.
ابو امامه :(روزی) پیامبر به طرف بقیع رهسپار شد اصحاب حضرت در پی اوبه راه افتادند پیامبر ایستاد و به آنها دستورداد جلو بروند و آن گاه خود در پی آنهاحرکت کرد علت را پرسیدند, فرمود: من صدای کفشهای شما را شنیدم و ترسیدم چیزی از تکبر, به وجودم راه یابد.
گفتنی است که آنچه در این احادیث به عنوان نشانه های فروتنی آمده یک قاعده کلی که نشانگر نبودن کبر در وجود شخص باشد نیست , بلکه در اشخاص و اعصار وموارد مختلف فرق می کند چه آن که گفته اند(عده ای از مردم هستند که به قصد فروتنی پشمینه می پوشند, اما دلهایشان آکنده از خود پسندی و کبر است) پس ,دقت شود.
امام کاظم (ع) به عبداللّه بن جبله که ماهیی در دستش آویزان کرده بود, فرمود:آن را دورانداز,من خوش ندارم که مردشریف و محترم , خودش چیز پستی را حمل کند. سپس فرمود: ای گروه شیعه ! شما مردمی هستید که دشمنان زیادی دارید شماجماعتی هستید که خلق با شما دشمنی می کنند پس تا جایی که می توانید در برابرآنان آراسته (و با شخصیت) باشید.
پیامبر خدا(ص): به ابوذر فرمود: ای ابوذر! در آخر الزمان مردمی می آیند که تابستان و زمستان پشمینه می پوشند ومعتقدند که این کار موجب مزیت آنها بردیگران است اینان را اهل آسمانها و زمین لعنت می کنند.
پیامبر خدا(ص): آن که سلام آغاز می کند از تکبر بر کنار است.
پیامبر خدا(ص): بهترین مردان امت من، آن کسانی هستند که نسبتبه خانواده خود خشن و متکبر نباشند و بر آنان ترحم و نوازش کنند و به آنان آزار نرسانند .
امام علی (ع):خضوع را (از خدا) خواستم، پس نیافتم تواضع و خضوع را جز در تسلیم در برابر حق،(پس) حق را بپذیرید، زیرا قبول آن آدمی را از تکبّر دور می سازد.
امام علی علیه السّلام فرمودند: فخر و مباهات را کنار بگذار و خود را خالی از تکبر کن و به یاد قبر خود باش.
امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: نیکوترین خصلتهای زنان، بدترین خصلتهای مردان است و آن خصلتها عبارتند از: تکبر، ترس و بخل، پس اگر زن متکبر باشد اجازه ندهد کسی به او دست یازد و اگر بخیل باشد اموال خود و شوهرش را حفظ کند و در صورتی که ترسو باشد، هراسان می شود از هر چه که عارض او شود.
امام صادق(ع):هر که از تکبّر پاک شود ، به بزرگواری دست یابد .
پیامبر خدا(ص): بخورید و بنوشید و صدقه دهید و بپوشید بی اسراف و تکبر.
امام محمد باقر (ع): راه تکبّر را توسّط خودشناسی سدّ کن،
امام صادق (ع):هر کس را که خدا بیزار از بدی ساخت و شرّ را از او دور نمود؛ او را از گزند کبر و بزرگی حفظ کند، در نتیجه سر براه شود و اخلاقش نیکو و گشاده رو گردد، و وقار و آرامش و افتادگی اسلام در او نمایان شود.
امام علی علیه السّلام فرمودند: تکبر در برابر شخص متکبر عین تواضع است.
پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمودند: هر وقت اهل تواضع را دیدید برای آنها تواضع کنید و زمانی که مستکبران را دیدید با آنها با تکبر رفتار کنید چون به این وسیله ذلیل و تحقیر می شوند.
قرآن.(( سَأَصْرِفُ عَنْ آیَاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَإِن یَرَوْا کُلَّ آیَةٍ لَّا یُؤْمِنُوا بِهَا وَإِن یَرَوْا سَبِیلَ الرُّشْدِ لَا یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا وَإِن یَرَوْا سَبِیلَ الْغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَکَانُوا عَنْهَا غَافِلِینَ
بزودی کسانی را که در روی زمین بناحق تکبّر می‌ورزند، از (ایمان به) آیات خود، منصرف می‌سازم! آنها چنانند که اگر هر آیه و نشانه‌ای را ببینند، به آن ایمان نمی‌آورند؛ اگر راه هدایت را ببینند، آن را راه خود انتخاب نمی‌کنند؛ و اگر طریق گمراهی را ببینند، آن را راه خود انتخاب می‌کنند! (همه اینها) بخاطر آن است که آیات ما را تکذیب کردند، و از آن غافل بودند!)) [اعراف: ۱۴۶]
امام علی(ع): آزمندی و تکبر وحسادت , انگیزه های فرو رفتن در گناهانند.
امام علی(ع): نتیجه تکبر (شنیدن) دشنام و ناسزاست .
امام علی(ع): تکبر, آدم بلند مرتبه را پست می گرداند.
امام علی(ع): تکبر, پستی و فرومایگی را آشکارمی سازد. امام علی(ع): شخص متکبر, از دوست بی بهره است .
امام علی(ع): تکبر, انگیزه فرو رفتن در گناهان است .
امام علی(ع): بسیاری تکبر, موجب نابودی است .
امام علی(ع): هر که جامه کبر و زیاده روی (یانادانی) بپوشد خلعت برتری و بلند مرتبگی را از تن برکند.
امام صادق (ع):متکبر, هرگز نباید توقع تعریف و تمجید (دیگران از خود را) داشته باشند.
امام علی(ع): کسی که تکبر داشته باشد, عالم نمی شود.
هر که تکبر ورزد خدا او را پست گرداند
پیامبر خدا(ص): کسی که استکبارورزد, خداوند او را پست گرداند. همانا در آسمان دو فرشته اند که بر بندگان گماشته شده اند, تا هر کس تکبر وگردنفرازی کند او را پست گردانند.
امام علی(ع): تکبر ورزیدن , آدم بلندمرتبه را پست می گرداند.
امام علی(ع): هرکه بر مردم بزرگی فروشد, خوار شود.
امام صادق (ع):هیچ بنده ای نیست ,مگر این که بر سرش لگامی است وفرشته ای که آن را نگه می دارد و هر گاه بزرگی فروشد, فرشته به او گوید: فروتن باش , خدایت پست کناد از آن پس , پیوسته در نظر خود بزرگترین مردمان و در چشم مردم کوچکترین افراد باشد و هر گاه فروتنی کند, خدای عزوجل او را بلند مرتبه گرداند و فرشته به او گوید: سرت را بالابگیر, خدایت سر فراز کناد از آن پس ,همواره در نظر خود کمترین مردم و درچشم مردم , بلند مرتبه ترین افراد باشد.
پیامبر خدا(ص): هیچ آدمی نیست جزاین که بر سر او دهنه ای است در دست فرشته ای و هر گاه فروتنی کند, به فرشته گفته شود: دهنه اش را بالابکش وهرگاه کبر ورزد,به فرشته گفته شود: دهنه اش را پایین بکش .
امام کاظم(ع):همانا زراعت , در زمین می روید و روی تخت سنگ نمی روید حکمت نیز چنین است : در دل شخص فروتن آباد می شود و در دل متکبر گردنفراز آبادنمی شود, زیرا که خداوند فروتنی را ابزارخرد و دانایی قرار داده و تکبر را از ابزارنادانی مگر نمی دانی که هر کس سرش را به سقف ساید, سرش می شکافد و هر که سرپایین گیرد در زیرسقف سایه و پناه می گیرد بدین سان نیز هر که برای خدا فروتنی نکند,خداوند او را پست گرداند و هر که برای خدافروتنی کند, خداوند او را بالا برد.
پیامبر خدا(ص): هر که یک درجه برای خدا فروتنی کند, خداوند یک درجه او رابالا برد تا آن جا که وی را در اعلی علیین جای دهد و هر کس یک درجه بر خدا تکبر ورزد, خداوند او را یک درجه فرود آورد تاجایی که وی را در اسفل سافلین جای دهد.
پیامبر خدا(ص): هر که برای خدا فروتنی کند, خداونداو را بالا برد و فرماید: سرفراز باش , خدا تورا سرفراز کناد پس او در چشم مردم بزرگ باشد و در نظر خودش کوچک و هر که تکبرورزد, خداوند او را درهم شکند و فرماید:دور شو پس , او در چشم مردم کوچک باشد و در نظر خودش بزرگ .
امام صادق (ع):بر شما باد به دوست داشتن فقیران مسلمان که هر کس آنها را تحقیر کند و بر آنها تکبّر ورزد، از دین خدا لغزیده است و خدا او را خوار شمارد و بر او غضب کند.
رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرمودند: هر کس تکبر کند خداوند او را پائین میاورد.
قرآن.((وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ
پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبّر می‌ورزند به زودی با ذلّت وارد دوزخ می‌شوند!»)) [غافر: ۶۰]
قرآن.((فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکَبِّرِینَ
(به آنها گفته میشود:) اکنون از درهای جهنم وارد شوید در حالی که جاودانه در آن خواهید بود! چه جای بدی است جایگاه مستکبران!)) [نحل: ۲۹]
قرآن.((إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّىٰ یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ وَکَذَٰلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ
کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، و در برابر آن تکبّر ورزیدند، (هرگز) درهای آسمان به رویشان گشوده نمی‌شود؛ و (هیچ گاه) داخل بهشت نخواهند شد مگر اینکه شتر از سوراخ سوزن بگذرد! این گونه، گنهکاران را جزا می‌دهیم!)) [اعراف: ۴۰]
قرآن.((فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَیَزِیدُهُم مِّن فَضْلِهِ وَأَمَّا الَّذِینَ اسْتَنکَفُوا وَاسْتَکْبَرُوا فَیُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا وَلَا یَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَلَا نَصِیرًا
امّا آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور کامل خواهد داد؛ و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکی خواهد کرد؛ و برای خود، غیر از خدا، سرپرست و یاوری نخواهند یافت. [نساء: ۱۷۳]
قرآن.((وَیَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّبَاتِکُمْ فِی حَیَاتِکُمُ الدُّنْیَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَبِمَا کُنتُمْ تَفْسُقُونَ
آن روز که کافران را بر آتش عرضه می‌کنند (به آنها گفته میشود:) از طیّبات و لذائذ در زندگی دنیا خود استفاده کردید و از آن بهره گرفتید؛ اما امروز عذاب ذلّت‌بار بخاطر استکباری که در زمین بناحق کردید و بخاطر گناهانی که انجام می‌دادید؛ جزای شما خواهد بود!)) [احقاف: ۲۰]
پیامبر خدا(ص):گردنکشان متکبردر روز قیامت به صورت مورچه محشورمی شوند و مردم آنان را, به خاطر بی اعتناییشان به خدای متعال , لگدمال می کنند.
امام صادق(ع): متکبران به شکل مورچه درآورده می شوند و مردم آنها راهمچنان پایمال می کنند, تا آن گاه که خدا ازحساب(بندگان) فارغ شود.
پیامبر خدا(ص):آیا شما را از اهل دوزخ آگاه نکنم ؟ هر درشتخوی خشن متکبر بزرگمنش .
پیامبر خدا(ص):روز قیامت , متکبران به صورت مورچه های آدم نما محشور می شوند, که مردم آنها را لگد می کنند و هر چیز کوچکی از روی آنها رد می شود.
پیامبر خدا(ص):روز قیامت , متکبران به صورت مورچه های آدم نما محشور می شوند وخواری و زبونی از هر سو آنان را فرامی گیرد.
پیامبر خدا(ص):درآتش کاخی است که متکبران درآن قرار داده می شوند و درهایش به رویشان بسته می شود.
امام صادق(ع): در دوزخ دره ای است برای متکبران به نام «سقر» این دره ازشدت گرمای خود به خدای عزوجل شکایت کرد و خواهش نمود که به وی اجازه دهد, تا نفسی بکشد پس نفس کشید و(از نفس خود) دوزخ را سوزاند.
از امام باقر (ع) که رسول خدا(ص) فرمود: سه کسند که خدا روز رستاخیز با آنها سخن نگوید و به آنها ننگرد و آنها را پاک نشمرد و از آن آنها است عذابی دردناک: پیره مردِ زناکار و پادشاه جبّار و فقیر متکبّر و بزرگی شعار.
پیامبر خدا(ص):می خواهی تو را از اهل جهنم خبر دهم؟ هر کس که خود پسند و خود خواه و متکبر و حریص و بخیل باشد.
امام باقر علیه السلام فرمودند: کبر و بزرگی نمودن(به منزله ی) مرکبی است که سوار خود را به سوی آتش می برد.
پیامبر خدا(ص):بیشتر اهل دوزخ متکبران هستند.
پیامبر خدا(ص): کسی که از روی تکبر جامه خود را می کشد خدا روز رستاخیز بدو نمی نگرد.
منابع
ویکی فقه
میزان الحکمه
اصول کافی-باب کفر
الخصال صدوق
اعیان الشّیعۀ
احتجاج طبرسی
جهادالنفس
نهج البلاغه
نهج الفصاحه
نهج السعاده
بحارالانوار
مصابح الشریعه
غرر الحکم و درر الکلم
عیون الحکم و المواعظ
ثواب الاعمال و عقاب الاعمال
الترغیب و الترهیب
مکارم الاخلاق
جامع الاخبار
محجۀ البیضاء
مستدرک سفینۀ البحار
وسائل الشّیعۀ
تحف العقول
ایمان و کفر(علامه مجلسی)
روضه الکافی
کتاب العین
مجموعه ورام
گناهان کبیره
با سلام و خسته نباشید
وبلاگ بسیار مفیدی داری و از شما درخواستی دارم اگر امکانش هست سایت ما رو به ادرس {{ diiran.ir }} به عنوان {{ سرگرمی و علمی }} لینک کنید. و اگر به ما سر بزنید خوشحال میشم سایت ما روزانه به روز میشود.
با تشکر
علیک سلام برادر
انشاءالله دارم درمورد کلیه گناهان و رزائل اخلاقی تحقیق می کنم انشاءالله که ظرف چند ماه آینده تکمیل می شود